Luidklokje uit Nieuw Roden in gebruik in Roderwolde
Enige jaren geleden is het oude luidklokje uit de toren van Nieuw Roden opgehangen in de toren van de Jacobskerk. Dit klokje was overbodig geworden in Nieuw Roden omdat men daar een nieuw klokje met luidinstallatie had gekregen van de Rabobank......
Na deze royale gift van de bank heeft het oude klokje een aantal jaren in de kerk onder de trap naar het balkon gelegen. Bij de verkoop van de kerk is dit klokje niet mee verkocht maar bleef eigendom van de kerkvoogdij. Het klokje is gegoten in 1929 en weegt ongeveer 200 kg.
Tijdens de oorlog is dit klokje door de bezetters in beslag genomen om te worden versmolten t.b.v. de oorlogsindustrie. Het klokje is van historische betekenis was en als zodanig gemerkt met sjabloonletters. Historisch waardevolle kerkklokken werden door de bezetter zo lang mogelijk gespaard voor de smeltkroes. Zo zijn er na 1945 veel historische klokken terug gekomen op hun oorspronkelijke plek, waaronder ook de grote luidklok uit 1634 in de toren van Roderwolde. De bezetter had overigens wel degelijk oog voor de betekenis van de luidklokken in onze torens. Er werd van elke klok – voordat deze in de smeltkroes verdween een afdruk op ware grootte gemaakt. Mede hierdoor konden veel klokken als replica worden nagegoten. De toenmalige fa Van Bergen in Heiligerlee heeft na de oorlog veel van deze replica's gemaakt. Op al deze klokken staat in de klokrand het jaartal vermeld en dat het een replica is van de oorspronkelijke klok die voor de bezetting van ons land op deze plaats hing. De naam van de fa Van Bergen werd altijd in de klokrand meegegoten en dat heeft deze firma geen windeieren opgeleverd.
Het klokje uit Nieuw Roden heeft na het transport uit Nieuw Roden naar Roderwolde eerst nog een tijdje onder de trap in de toren gelegen. Kort daarna kreeg de toren een schilderbeurt, uitgevoerd door de gemeente Noordenveld. Daarbij werd een hoogwerker gebruikt. De medewerkers van de gemeente waren zo vriendelijk met deze hoogwerker het klokje via een galmgat de toren in te hijsen. Om voldoende doorgang voor de klok via het galmgat te krijgen moesten eerst de beide galmborden worden gedemonteerd.
Kort na de schilderbeurt moest de gemeente een nieuw luidwiel plaatsen naast de hoofdklok. Het oude luidwiel was doorgeroest en de luidkabel liep regelmatig uit het wiel. Deze reparatie werd uitgevoerd door Simon Laudy van Klokken- en Kunstgieterij Reiderland uit Beerta. Deze firma trad in de voetsporen van de fa Van Bergen uit Heiligerlee. Weer was de gemeente Noordenveld ons ter wille met het vakkundig laten ophangen van het luidklokje echter, de mee geleverde stalen luiddraad voor de bediening van de klok moesten we zelf aanbrengen. Het kwam er niet direct van maar, kort geleden hebben twee vrijwilligers de stalen luidraad via vier katrollen tot achter het orgel neer gelaten.
Vanuit deze situatie kan het klokje nu worden geluid. Daarmee wordt beoogd dat – zoals gebruikelijk – de grote luidklok aan het einde van de kerkdienst niet in bedrijf komt maar dat het kleine klokje deze taak overneemt. We hopen dat met deze aanwenst een jarenlange traditie kan worden voortgezet op geluidsvriendelijke wijze. De meeste luidklokken in Nederland hangen aan een krukas. Op deze wijze is het handmatig luiden van de klok een stuk lichter dan het luiden van den klok vanaf een rechte as. Immers, men laat de klok gewoon kantelen en de klepel valt daarmee op de onderrand van de klok. In vaktermen heet dit een vallend klepel.
Vóór de uitvinding van het systeem van de krukas werden de klokken opgehangen aan een rechte luidas. Voor het luiden van deze klokken was veel meer energie nodig van de persoon die de klok moest luiden. Bij dit luiden werd de klepel door de middelpuntsvliegende kracht uitgelagen tegen de bovenwand van de klokrand. Deze klap kwam veel harder aan als die van de vallende klepel en gaf om deze reden een veel heldere klank.
Tot slot moet worden vermeld dat het gehele proces eertijds is besproken met de toenmalige rijksadviseur voor klokken bij Rijksdienst voor de Monumentenzorg en met dhr Klok (een toepasselijke naam) van de afdeling bouwtoezicht van de gemeente Noordenveld.
Harry Boerema
