Moldavië worstelt met gespleten identiteit
Van alle nieuwe landen in Oost-Europa die West-Europeanen tegenwoordig aantreffen in recente atlassen - Litouwen, Slovenië, Macedonië, en ga zo maar door - is Moldavië misschien wel het minst bekende....
Maar Moldavië is een moeilijk land. Het wordt wat makkelijker te duiden als je door de straten van de hoofdstad Chisinau slentert. Deze stad werd in de Tweede Wereldoorlog voor 70 procent verwoest.
Tot 1939 was Moldavië een deel van Roemenië. De overgrote meerderheid van de inwoners voelde zich ook Roemeens. Maar in het Molotov-Ribbentrop Pact van augustus 1939 gaf Hitler Moldavië aan Stalin.
Toen Hitler echter in 1941 de Sovjet-Unie de oorlog verklaarde, leidde de Roemeense maarschalk Antonescu, die zichzelf dictatoriale bevoegdheden had toegeëigend, Roemenië aan de kant van Duitsland de oorlog in. Hij had hiervoor maar één reden: Moldavië - of Bessarabië, zoals de Roemenen Oost-Moldavië noemen - te heroveren. West-Moldavië maakt tot op de dag van vandaag deel uit van Roemenië.
Het Roemeense leger 'bevrijdde' Chisinau. En verwoestte de helft van de oude stad. De Roemeense koning Michael, een bewogen mens die leed onder de verschrikkingen van nazi-Duitsland, slaagde er in 1944 in Antonescu te laten arresteren; Roemenië koos nu de kant van de geallieerden. Het Rode Leger rukte op naar Chisinau. En verwoestte de andere helft van de oude stad. Uiteraard lijfde Stalin Moldavië meteen in.
Vandaag de dag is er van het oude centrum van Chisinau niets meer over. Communistische prestigeprojecten worden afgewisseld met grote parken. Daar omheen staan betonnen flats. Precies dezelfde betonnen flats als die je in elke andere stad in de voormalige Sovjet-Unie aantreft. De grap die daar heden de ronde over doet is een klassieker aan het worden. Twee groepen studenten, uit Moskou en Leningrad (zoals dat toen heette), waren op vakantie geweest aan de Zwarte Zee. Maar bij het vertrek waren ze zo dronken dat ze op het verkeerde vliegtuig stapten. De Moskouse studenten arriveerden in Leningrad, vonden moeiteloos hun flat terug en namen ook de Leningradse verloofdes over. De homo sovjeticus in zijn ideale vorm.
Het verhaal van Elena Prus
In precies zo'n flat in Chisinau woont Elena Prus. Prus is hoogleraar in de Franse literatuur, maar ook politiek analiste, journaliste, essayiste en tv-persoonlijkheid. Het dynamische deel van de Oost-Europese bevolking doet tegenwoordig alles door elkaar. Prus is Moldavische. 'Maar dat is alleen maar mijn nationaliteit', zegt ze. 'Ik ben gewoon Roemeense.'
Ze vertelt over de geschiedenis van haar familie. Toen Stalin Moldavië in 1944 'overnam', werden haar grootouders samen met vele honderdduizenden andere Roemenen op transport gesteld naar Siberië. Met emotie toont zij een houten kist die haar grootvader tijdens zijn dwangarbeid vervaardigde. Hij overleed drie weken nadat hij in 1958 van Chroesjtsjov naar Moldavië had mogen terugkeren. Haar ouders werden onderworpen aan een intensieve russificatie.
Ze moesten de Russische taal leren, die ze niet kenden. Ze moesten cyrillisch gaan schrijven, een alfabet dat zij niet beheersten. Stalin maakte van de Roemenen 'Moldaviërs'. De Roemeense taal heette van nu af aan 'Moldavisch'. Maar Moldavisch en Roemeens verschillen net zoveel van elkaar als Amsterdams en Twents.
'Voor ons was het leven in de Sovjet-Unie keihard', zegt Prus. In de jaren zeventig mocht zij Frans gaan studeren. Maar omdat ze Moldavische was, kreeg ze geen beurs voor Parijs, zoals Russische collega's. En de titel professor werd haar onthouden, hoewel zij die op grond van haar intellectuele merites wel verdiende.
Anton Antonov is zo'n Russische collega.
Hij woont ook in een betonnen Sovjet-flat. Maar verder is zijn carrière precies omgekeerd. Zijn ouders werden door het Sovjet-regime uitgenodigd in Chisinau te komen wonen. Heel vaak ging dat wat minder subtiel, stelt Antonov triest. Stalin wilde in Moldavië 40 procent Russen hebben. Zo werden ook zij blootgesteld aan ellendige deportaties in veewagons. Maar Antonov kreeg in de jaren zeventig wél een beurs voor Parijs. En hij werd wél professor.